Geschiedenis van t' Haantje

Molen ’t Haantje werd in 1663 gebouwd aan de oostzijde van de Boerenwetering, dat is aan de huidige Ruysdaelkade bij de Saenredamstraat, niet ver van het Rijksmuseum te Amsterdam. Hij werd gebouwd als slijp- en zaagmolen voor steen, maar in 1716 tot loodwitmolen ingericht. In 1820 is ’t Haantje naar Weesp verplaatst waar hij tot 1828 werd herbouwd als oliemolen (lijnolien uit zaden persen) en na ongeveer 10 jaar veranderd in een korenmolen.

Vanouds bepaalde de aan het Smalweesp te Weesp gelegen wip-stellingmolen, in sterke mate het gezicht op de stad Weesp. In 1856 werd W. van den Akker, voordien molenaar te Lage Vuursche, eigenaar van ‘t Haantje. De molen bleef in het bezit van zijn familie, tot hij in 1896 werd aangekocht door C.J. van Houten, cacaofabrikant te Weesp. Deze wilde de molen als sieraad voor Weesp in stand houden. In de jaren 1899-1900 werd 't Haantje weer tijdelijk in gebruik genomen door de eigenaar van de in 1899 afgebrande molen De Vriendschap, die op deze manier zijn bedrijf kon blijven voortzetten. Gedurende de oorlog 1914-1918 werd in verband met brandstofschaarste voor het laatst op windkracht gemalen. Nadien is de molen nog een tijdje door kunstenaar Posthuma in gebruik geweest als atelier. In 1943 werd hij door de familie van Houten verkocht, waarna de nieuwe eigenaar, na verwijdering van de gaande werken, molen en schuren inrichtte tot woning.

In 2002/2003 heeft de gespecialiseerde molenmaker Verbij uit Hoogmade een zeer grote restauratie uitgevoerd. Om de restauratie te kunnen bekostigen zijn er subsidies/donaties verstrekt door Rijksdienst voor Monumentenzorg, de Gemeente Weesp, het Prins Bernhardcultuurfonds, het VSB fonds en de eigenaar van het ondergelegen woonhuis. Er is zoveel mogelijk getracht om de oude delen van het molenhuis te hergebruiken bij de opbouw. Tevens is in 2013 de westelijke vleugel van de onderbouw gerestaureerd, waardoor het gehele molencomplex weer in ere is hersteld.

Constructie

In veel opzichten is 't Haantje een bijzondere molen. Allereerst omdat het een wipmolen met stelling is. Vanouds werden de wipmolens hoofdzakelijk toegepast als poldermolens. Als industriemolen kwamen ze, misschien vanwege de beperkte werkruimte, niet zoveel voor.

Molen 't Haantje is niet alleen als type maar ook wat betreft constructie interessant. De toren met onderbouw en aanliggende schuren zijn vervaardigd uit grenenhout, terwijl de koker en het bovenhuis van eiken zijn. Het bovenhuis en de koker moeten veel ouder zijn dan toren, onderbouw en schuren. De constructie, onder andere de toepassing van kruisverbanden en zogenaamde krommers als gespijkerde hoekverbindingen - en de verhoudingen van het bovenhuis doen 17de eeuws aan. Ondertussen weten we door dendrochronologisch onderzoek dat de balken uit het oude bovenhuis inderdaad uit 1650 waren, waarmee het langdurige vermoeden dat de molen uit Amsterdam kwam eindelijk werd bevestigd. Onderbouw en toren zullen in 1828 nieuw in Weesp zijn gemaakt waarbij de vierkante torenconstructie op stellinghoogte achthoekig is uitgebouwd. Opmerkelijk is ook dat deze molen een stutvang heeft, hetgeen misschien in het verleden wel meer bij wipmolens voorkwam, maar nu toch nergens meer is te zien. De vroegere inrichting van de molen was nogal merkwaardig en zeker niet gemakkelijk om mee te werken. De drie koppels stenen lagen op de eerste zolder en werden daar door het spoorwiel aangedreven. Een zolder hoger, op de stellingzolder, was het luiwerk en werd het naar boven gehesen graan in de karen gestort om te worden vermalen. De begane grond deed dienst als maalzolder, want hier werd op een verhoogd gedeelte van de vloer het meel opgevangen.

Monumentaal en cultureel belang

Molen ‘t Haantje één van de twee laatste wip/stellingmolens van Nederland is. Verder is het de grootste en de oudste wip/industriemolen ooit van Nederland. Molen ’t Haantje, molen de Vriendschap en molen d’Eendragt, beiden aan de Vecht gelegen, zijn de drie enige overgebleven exemplaren van de in totaal ruim 20 molens, die Weesp in de laatste 300 jaar rijk was. Bij het binnenvaren van Weesp vanaf Amsterdam is molen ’t Haantje sinds jaar en dag, de entree van Weesp. Dagelijks worden fotocamera’s uit de tassen gehaald en de molen op de gevoelige plaat vast gelegd. Tevens treffen we nog steeds menig schilder aan de waterkant, die het oude tafereel in verf of aquarel optekenen.

Naam

Het Haantje

Bouwjaar

1820

Type

Stellingmolen

Kenmerken

Wipmolen, achtkantige onderbouw met stelling

Functie

korenmolen/ woonhuis

Ligging

Korte stammerdijk 17, Weesp

Bedrijfsvaardigheid

In gebruik als woonhuis

Vlucht/Rad

19,7 / 19,6 meter       

Wieksysteem

Oud-Hollands

Kruiwerk

zetelkruiwerk

Bovenas

Gietijzer, fabricage: B.W.H. Schmidt & Co te Amsterdam

Bovenwiel

82 kammen

Steek

10 cm

Bovenschijfloop

37 staven